Jan Heweliusz

Tego dnia urodził się (w 1611 roku) i zmarł (w 1687 roku), Jan Heweliusz, polski astronom, matematyk i konstruktor instrumentów naukowych.

W 1664 Heweliusz został wybrany pierwszym w historii zagranicznym członkiem londyńskiego Royal Societ. W 1666 zaoferowano mu kierownictwo w nowo zbudowanym obserwatorium w Paryżu, nie przyjął jednak tego stanowiska i dyrektorem został Giovanni Cassini.

W pierwszej połowie lat czterdziestych XVII wieku Heweliusz prowadził systematyczne teleskopowe obserwacje Księżyca. Ich efektem była wydana w 1647 Selenografia, czyli opisanie Księżyca…. W początkowych rozdziałach astronom opisał budowę swych lunet, następnie przedstawił wyniki obserwacji planet, księżyców Jowisza oraz plam słonecznych. Najważniejszą część dzieła stanowiły obserwacje i dokładne mapy Księżyca. Ostatnie rozdziały Selenografii opisują obserwacje zaćmień i zakryć ciał niebieskich przez Księżyc. Selenografia zdobyła duże uznanie w Europie, a Heweliusz rozsyłał do znajomych i ważnych postaci ręcznie kolorowane egzemplarze. Niektóre ryciny wyszły także jako druki ulotne[9]. 22 listopada 1644 zaobserwował fazy Merkurego.

W kolejnych latach prowadził różnego rodzaju obserwacje – planet, zaćmień, libracji Księżyca. W 1656 ukazała się Rozprawa o rzeczywistej postaci Saturna, w której próbował rozwikłać zagadkę jego wyglądu, ale odgadnąć istnienia pierścieni Heweliusz nie zdołał. W 1662 wydał pracę Merkury widoczny na Słońcu (Mercurius in sole visus Gedani, anno christiani 1661), relacjonującą tranzyt Merkurego. Wyznaczył przy tym kątową średnicę Merkurego.

Rysunki polemoskopu wczesnego rodzaju peryskopu wynalezionego przez Heweliusza w 1637.
W 1668 wydał dzieło Cometographia, w którym relacjonował własne obserwacje komet, jak również opisał ich pojawienia się od najdawniejszych czasów[9]. Odkrył cztery komety a obserwował siedem. Jako pierwszy astronom podważył teorię Johannesa Keplera, że komety poruszają się po liniach prostych, stwierdził, że przemieszczają się po torach zakrzywionych; myśl tę kontynuował z sukcesami Georg Samuel Dörffel.

W 1670 niezależnie od Pera Anthelma odkrył najstarszą znaną nową – Nova 1670 Vulpeculae.

Następne dzieło Heweliusza, Machina niebieska wyszło w dwóch częściach. Pierwszy jego tom (Machinae coelestis pars prior) w 1673, a drugi (Machinae coelestis pars posterior) w 1679. Część pierwsza zawierała szczegółowe opisy instrumentów Heweliusza. John Flamsteed oraz Robert Hook z Royal Society zakwestionowali metodykę obserwacji astronomicznych gdańszczanina. Uważali, że nowoczesne lunety wyposażone w mikrometr gwarantują precyzyjniejsze obserwacje niż instrumenty Heweliusza, pozbawione tych urządzeń. Heweliusz poprosił Royal Society o arbitraż i w maju 1679 przybył do Gdańska młody, ale już sławny Edmond Halley. Przez ponad miesiąc obaj astronomowie prowadzili obserwacje instrumentami Heweliusza i Halleya (wyposażonymi w nowoczesne lunety celownicze). Wynik okazał się pomyślny dla Heweliusza: dokładność jego pomiarów była taka sama jak pomiarów Halleya, co angielski astronom przekazał Royal Society.