Tag: ciekawe obiekty

Collinder 399, czyli oglądamy gwiezdny “wieszak”

Radosław B. AMBROŻY

Collinder 399 (również Cr 399) – asteryzm znajdujący się w konstelacji Liska. Ta grupa gwiazd została opisana po raz pierwszy przez Al Sufiego w jego Księdze gwiazd stałych w 964 roku. Zupełnie niezależnie grupa ta została odkryta w XVII wieku przez Giovanniego Hodiernę. Po roku 1920 astronom amator, Dalmero Francis Brocchi, stworzył mapę tego obiektu dla American Association of Variable Star Observers. Od niego pochodzi też angielska nazwa tego obiektu: Gromada Brocchiego.

Asteryzm ten składa się z dziesięciu gwiazd od piątej do siódmej wielkości, które tworzą “wieszak” – wyrazistą, prostą linię złożoną z sześciu gwiazd z „hakiem” składającym się z czterech gwiazd po południowej stronie. Uważa się, że powiązanych jest również około 30 słabszych gwiazd. Pod ciemnym niebem “wieszak” można zobaczyć gołym okiem jako nierozpoznaną plamę światła, najlepsze obserwacje prowadzi się przy pomocy lornetki lub teleskopu przy bardzo małym powiększeniu i dużym polu widzenia. Najłatwiej jest go znaleźć, powoli przesuwając się w poprzek Drogi Mlecznej wzdłuż wyimaginowanej linii od jasnej gwiazdy Altair do jeszcze jaśniejszej gwiazdy Vega. Około jednej trzeciej drogi w kierunku Vegi “wieszak” powinien być łatwo dostrzeżony na tle ciemniejszego obszaru Drogi Mlecznej.

W 1931 roku, szwedzki astronom, Per Collinder skatalogował tę grupę gwiazd jako gromadę otwartą i umieścił w swoim katalogu pod nazwą Collinder 399. Jednak badania przeprowadzone w 1970 roku wykazały, że tylko sześć najjaśniejszych gwiazd może stanowić gromadę. Dodatkowo precyzyjne pomiary wykonane z różnych punktów orbity Ziemi przez satelitę Hipparcos i opublikowane w 1997 roku, wykryły rozbieżności kątowe wskazujące na to, że Collinder 399 jest w rzeczywistości asteryzmem, a gwiazdy znajdują się w różnej odległości. To jasne zgrupowanie gwiazd zajmuje na niebie obszar większy niż tarcza Księżyca w pełni.

Asteryzm ten i jego bezpośrednie otoczenie są użytecznym miernikiem do określania najsłabszych gwiazd widocznych w małym teleskopie, ponieważ w gromadzie istnieje szeroki zakres jasności gwiazdowych, które można łatwo zobaczyć w jednym małym miejscu na niebie.

Galaktyka Cygaro, Wielka Niedźwiedzica kryje wiele tajemnic

Radosław B. AMBROŻY

Galaktyka Cygaro (Messier 82, M82, NGC 3034) – galaktyka spiralna z poprzeczką w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy. W zakresie podczerwieni jest najjaśniejszą galaktyką na niebie. Messier 82 jest galaktyką burzy gwiazdowej, co oznacza, że zachodzi w niej intensywny proces powstawania nowych gwiazd. Galaktyka ta należy do grupy galaktyk M81.

Wiemy, że tysiące powstających gwiazd napędza potężny super wiatr, który wyrzuca materię w przestrzeń międzygalaktyczną. Badania pokazują, że pola magnetyczne również przyczyniają się do wydalania materii z tej galaktyce, dobrze znanego przykładu galaktyki gwiazdotwórczej o charakterystycznym, wydłużonym kształcie.

Galaktyka Cygaro znajduje się w odległości około 12 milionów lat świetlnych od Ziemi i oddala się z prędkością około 50 km/s. Jasność obserwowana około 8,4m.

Podobnie jak NGC 5195 i NGC 5128 (Centaur A), M82 jest znacznie jaśniejsza w podczerwieni niż w świetle widzialnym.

Galaktykę odkrył 31 grudnia 1774 roku Johann Elert Bode. W sierpniu 1779 niezależnie odkrył ją Pierre Méchain. Po pomiarach z 9 lutego 1781 roku Charles Messier dodał ją do swojego katalogu pod numerem 82.

Centralny obszar Messier 82 zawiera dwa interesujące jasne źródła promieniowania rentgenowskiego. Źródła te mogą być powiązane z dwiema czarnymi dziurami o masach pośrednich pomiędzy czarnymi dziurami pochodzenia gwiazdowego a supermasywnymi czarnymi dziurami znajdującymi się w jądrach galaktyk. Dziury te nie opadły do jądra Messier 82 i mogą stanowić pierwsze znane przykłady składników niezbędnych do zbudowania supermasywnych czarnych dziur.

Pierwsza czarna dziura (X42.3+59) znajduje się w odległości szacowanej na 290 lat świetlnych od jądra M82, a jej masa wynosi od 12 000 do 43 000 mas Słońca. Nie mogła ona powstać wraz z galaktyką, gdyż przy tak niewielkiej odległości od centrum i masie przekraczającej 30 000 mas Słońca powinna już dawno zostać wciągnięta do jądra galaktyki. Dane obserwacyjne wskazują, że obroniła się ona przed przyciąganiem przez supermasywną czarną dziurę w jądrze M82.

W Galaktyce Cygaro zarejestrowano do tej pory dwa potwierdzone przypadki supernowej:

  • SN 2004am: odkryto ją na zdjęciach z 21 listopada 2003 roku. Miała wtedy jasność 17m,
  • SN 2014J: odkryta 21 stycznia 2014 roku.
To kolejny obiekt jaki opisuję z gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy, która kryje wiele ciekawych astronomicznych niespodzianek.

 

 

 

Plejady, kto tego nie widział? Ale co jest za obiekt naprawdę

Radosław B. AMBROŻY

Plejady (w katalogu Messiera M45 lub Messier 45, najbardziej znana gromada otwarta na niebie. Pamiętam jak moja mam mówiła że to “Kwoka z kurczętami”. Ten obiekt ma wiele nazw w zależności od regionu i kto o nim mówi.

Popularność zawdzięczają głównie temu, że można ją swobodnie obserwować nieuzbrojonym okiem. Znajduje się w gwiazdozbiorze Byka, w odległości około 444 lat świetlnych.

Jest to młoda gromada, ma około 100 mln lat. Otacza ją niebieska mgławica, widoczna na zdjęciach wykonanych odpowiednią techniką.

Gromada M45 jest najlepiej widoczna na polskim niebie od października do marca. Najlepsze warunki do obserwacji są w grudniu około godziny 23. Pomimo że Plejady widać gołym okiem, lepszy efekt wizualny osiągniemy używając lornetki.

Mityczne Plejady były córkami tytana Atlasa. Na wieść o śmierci swoich sióstr, Hiad, popełniły samobójstwo, a dobry Zeus przeniósł je na niebo jako siedem pięknych gwiazd. Dlatego bardzo popularna nazwa to “Siedem sióstr”.

Dokładnie Plejady są gromadą otwartą typu II,3,r. Wiek ich szacuje się na około 100 mln lat, są to głównie młode, gorące gwiazdy, młodsze od Słońca mniej więcej 50 razy. Szacuje się, że gromada obejmuje około 500 gwiazd. Widzialna z Ziemi jasność to około 1,4m; w rzeczywistości najjaśniejsze gwiazdy należące do M45 są jaśniejsze od Słońca od 40 do 100 razy.

Gromada jest otoczona bardzo słabą mgławicą refleksyjną, pozostałością po „gwiezdnym żłobku”, który wyprodukował jej gwiazdy. Mgławicę tę najlepiej widać na zdjęciach wykonanych techniką długiego naświetlania.

Główne gwiazdy jakie wchodzą w skład gromady to: Alkione (Eta Tauri, η Tau) – gwiazda wielokrotna, Atlas – gwiazda potrójna, Elektra (17 Tauri), Maja (20 Tauri), Merope,Taygeta – kolejna gwiazda potrójna, Plejone – gwiazda podwójna, Celaeno (16 Tauri), Asterope oraz Sterope II.

Jak widać na powyższym zestawieniu najważniejszych gwiazd w gromadzie, obserwując samą gromadę możemy pokusić się o obserwacje poszczególnych jej składników, które same w sobie kryją wiele ciekawych obiektów. 


Albireo, czyli kolorowe gwiazdy dla każdego

Radosław B. AMBROŻY

Albireo (Beta Cygni, β Cyg) – gwiazda podwójna w gwiazdozbiorze Łabędzia, jest drugą najjaśniejszą gwiazdą w konstelacji Łabędzia. Na pierwszy rzut oka nie wyróżnia się szczególnie. Ale oglądanie tej gwiazdy przez mały teleskop może zapierać dech w piersiach.

Podczas obserwacji uzbrojonym w teleskop oczom ukazują się dwa składniki.  Jeden to piękna “złota” gwiazda, a drugi ciemniejszy składnik – niebieska gwiazda. Chociaż te dwie gwiazdy pojawiają się blisko siebie na niebie, z naszej perspektywy astronomowie nadal nie są pewni, czy są ze sobą związane grawitacyjnie. 

Kontrast kolorów między nimi jest tak uderzający i tak piękny, że Albireo jest jedną z najbardziej ukochanych gwiazd nieba.

Jak rozpoznać Albireo na nocnym niebie? Łatwo go znaleźć, jeśli możesz zlokalizować Łabędzia. Łabędź ma łatwy do rozpoznania kształt krzyża, a konstelacja jest również znana jako Krzyż Północy. Najjaśniejsza gwiazda Łabędzia, zwana Deneb, oznacza głowę Krzyża lub Ogon Łabędzia. Albireo oznacza podstawę Krzyża lub Głowę Łabędzia. A jak możesz postrzegać Albireo jako dwie gwiazdki? 

Najlepiej oglądać je przy powiększeniu około 30 razy. Kiedy widzisz Albireo jako dwie gwiazdy, zwróć uwagę na uderzający kontrast kolorów między nimi.

Jaśniejsza “złota” gwiazda, znana jako Albireo A, znajduje się około 430 lat świetlnych od nas. Albireo B, ciemniejsza niebieska gwiazda, znajduje się w odległości około 400 lat świetlnych. Nie jest jeszcze jasne, czy te dwie gwiazdy są oddalonymi od siebie gwiazdami podwójnymi. Analiza ich ruchu w przestrzeni z teleskopów naziemnych i kosmicznych sugeruje, że nie są one ze sobą związane grawitacyjnie. Astronomowie twierdzą jednak, że potrzebują więcej pomiarów, aby dojść do definitywnych wniosków. 

Według artykułu opublikowanego w styczniu 2021 roku, istnieją dowody z danych spektroskopowych, które powstały mniej więcej w tym samym czasie. Astronomowie znaleźli również kilka innych gwiazd w bliskiej odległości od nich o podobnych ruchach w kosmosie. Podejrzewają, że te gwiazdy i system Albireo są pozostałością otwartej gromady gwiazd uformowanej razem około 100 milionów lat temu. Podwójny układ gwiazd Albireo A ma okres orbitalny 121,6 lat. Jaśniejsza gwiazda odpowiada za złoty kolor, który widzisz przez teleskop; to czerwony nadolbrzym o masie około 5 razy większej od masy Słońca. Przyćmiewa swojego słabszego towarzysza, gorącą gwiazdę ciągu głównego, która ma masę 3,7 mas Słońca. 

Jednak w niedawnej analizie układu podwójnego Albireo A astronomowie byli zaskoczeni odkryciem, że w mieszaninie może znajdować się inna, jeszcze niewykryta gwiazda, prawdopodobnie czyniąc Albireo A układem potrójnym. Albireo B, słabsza niebieska gwiazda tej pary widziana przez mały teleskop, pojawia się zaledwie 34 sekundy kątowe od złotego Albireo A. Jest to gorąca niebieska gwiazda o masie około 3,7 masy Słońca.

Zachęcam do zobaczenia tego układu i obserwacji przez teleskop, gdyż na przykładzie Albireo można samodzielnie przekonać się, że nawet pojedynczy “punkt na niebie” kryje często wspaniałe widoki i historię.