Zapewne każdy z nas wielokrotnie widział poruszające się „gwiazdy” przemierzające ciemne niebo. Czym mogą być te obiekty? Jeśli nie mrugają migającymi światłami, możemy wykluczyć że są to samoloty, a obserwowane obiekty to mogą być satelity telekomunikacyjne, a nawet Międzynarodowa Stacja Kosmiczna (ISS). Te stworzone przez człowieka obiekty nie emitują własnego światła, lecz świecą odbitym światłem słonecznym – najczęściej odbijając się od dużych paneli słonecznych, które je zasilają.
Od czasu wystrzelenia Sputnika 1 w 1957 roku, ludzie wystrzelili tysiące satelitów na orbitę Ziemi. Obecnie na orbicie pozostają zarówno aktywne, jak i nieaktywne satelity, a każdego roku wystrzeliwane są kolejne. Nowoczesne satelity mogą być na tyle małe, że mieszczą się w dłoni lub tak duże jak ISS. Gdy podążamy ich ścieżkami po nocnym niebie, satelity wydają się podróżować autostradami przez kosmos.
Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z funkcjonalności satelitów, nie mówiąc już o tym, że niektóre są widoczne gołym okiem. Przyjrzyjmy się więc różnicom między naturalnymi a sztucznymi satelitami i przeanalizujmy kilka pomocnych wskazówek dotyczących obserwacji satelitów, takich jak ISS oraz zasobów, których możesz użyć, aby pomóc przewidzieć, kiedy będą latać nad Twoją lokalizacją.
Naturalny satelita
Technicznie rzecz biorąc, satelita to dowolny obiekt, który krąży wokół większej jednostki. W kosmosie znajdują się naturalne satelity, takie jak asteroidy i planety z odpowiednimi księżycami. Nasz własny Księżyc, który krąży wokół Ziemi, jest doskonałym przykładem naturalnego satelity. Ziemia sama w sobie jest satelitą, ponieważ krąży wokół Słońca. Czyli Ziemia jest satelitą Słońca.
Sztuczne satelity
Już od dłuższego czasu ludzie produkują satelity, które wystrzelone w kosmos stają się sztucznymi satelitami Ziemi lub innych ciał niebieskich.
Większość dzisiejszych satelitów operacyjnych znajduje się na niskiej orbicie okołoziemskiej (LEO). Dokładnie tak, jak sugeruje jego nazwa, LEO to obszar orbitalny około 160 do 2000 kilometrów nad powierzchnią Ziemi. Satelity znajdujące się w tym rejonie szybko okrążają Ziemię, krążąc po orbicie w około 90 minut i poruszając się z prędkością około 28 000 km/h. W LEO działają wszystkie satelity, które możemy obserwować gołym okiem, w tym Kosmiczny Teleskop Hubble’a (około 550 km nad Ziemią) i Międzynarodowa Stacja Kosmiczna (około 400 km nad Ziemią).
Medium Earth Orbit (MEO) to region znajdujący się pomiędzy 2001 a 35 785 kilometrów nad powierzchnią Ziemi. Satelity w tym regionie często mają orbity polarne i są mniej liczne niż satelity LEO. Wykorzystywane są głównie w globalnych systemach pozycjonowania (GPS) i innych zastosowaniach związanych z nawigacją.
Orbita geostacjonarna (GSO), zwana również geosynchroniczną orbitą równikową (GEO), to orbita kołowa o długości 35 786 kilometrów nad równikiem Ziemi. Satelity geostacjonarne mają okres orbitalny, który podąża za obrotem Ziemi wokół własnej osi, kończąc jedną orbitę w około 23 godziny, 56 minut i 4 sekundy. Oznacza to, że znajdują się w stałych pozycjach względem powierzchni Ziemi. Na tej orbicie znajdują się satelity wykorzystywane do komunikacji, nadzoru i pogody. Ponieważ są tak wysoko, nie możemy ich zobaczyć bez teleskopu.
Międzynarodowa Stacja Kosmiczna
Wystrzelona w 1998 roku Międzynarodowa Stacja Kosmiczna jest największym stworzonym przez człowieka obiektem krążącym wokół naszej planety. Międzynarodowe partnerstwo pięciu agencji kosmicznych z piętnastu krajów obsługuje ISS. Ten modułowy i nadający się do zamieszkania sztuczny satelita znajduje się na orbicie od prawie 23 lat.
ISS jest ulubionym celem obserwatorów satelitarnych. Znajduje się ona około 400 km nad Ziemią i okrąża naszą planetę co około 90 minut – każdego dnia napotyka 16 wschodów i zachodów słońca. Latem, kiedy noce są krótsze, ISS może być oświetlona przez Słońce przez całą noc. Ponieważ ma duże, odbijające światło panele słoneczne, ISS jest obecnie najjaśniejszym obiektem na niskiej orbicie okołoziemskiej widocznym z powierzchni Ziemi.
Przy sprzyjających przejściach Międzynarodowa Stacja Kosmiczna wygląda jak słaba gwiazda poruszająca się po niebie, która stopniowo się rozjaśnia.
ISS szybko zniknie, gdy wejdzie w cień Ziemi podczas wieczornych przejść. Może również nagle pojawić się ponownie, gdy wyłoni się z cienia Ziemi podczas porannych przejść.
Satelity Iridium
Nie tak dawno temu satelity Iridium pierwszej generacji były jednymi z najpopularniejszych satelitów do oglądania. Ich wypolerowane powierzchnie odbijały światło słoneczne, powodując, że przez kilka sekund „rozbłyskiwały”, a następnie znikały, gdy poruszały się po niebie. Ich genialny błysk może osiągnąć wielkość -8 mag. Rozbłyski irydowe zniknęły, ponieważ pierwotna grupa 66 satelitów irydowych została wycofana z eksploatacji i zastąpiona nowymi satelitami komunikacyjnymi, które nie wytwarzają rozbłysków.
Starlink
Najnowszym przedsięwzięciem biznesowym SpaceX firmy Elona Muska jest Starlink. Jego wizją jest zbudowanie sieci megakonstelacji składającej się z około 42 000 małych satelitów na niskiej orbicie okołoziemskiej, aby sprzedawać i zapewniać szerokopasmowy dostęp do Internetu praktycznie każdym miejscu na świecie. Wraz z dołączaniem do sieci coraz większej liczby satelitów Starlink, stają się one coraz bardziej rozpowszechnione. Z Ziemi satelity Starlink przypominają sznur świecących pereł — często porównywane do „pociągu” poruszającego się w linii prostej po nocnym niebie, tworząc spektakularny, ale niezwykły widok.
Jednak projekt Starlink nie jest pozbawiony kontrowersji. Astronomowie i społeczności wyrażają obawy, że satelity Starlink mogą zmienić wygląd nocnego nieba dla obecnych i przyszłych obserwatorów gwiazd. Te częste wtargnięcia satelitarne mogą skazić dane z badań naukowych i zniszczyć astrofotografie z czym mamy już często obecnie do czynienia.
Wskazówki dotyczące oglądania sztucznych satelitów
Najlepszą porą na obserwację satelitów jest wieczór, kiedy niebo pogrąża się w ciemności po zniknięciu blasku na horyzoncie. Jeśli jesteś rannym ptaszkiem, możesz również obserwować satelity przed świtem – zanim pojawi się światło słoneczne na horyzoncie. Chociaż Słońce będzie kilka stopni poniżej horyzontu, satelity na niskiej orbicie okołoziemskiej będą wystarczająco wysoko, aby odbijać światło słoneczne.
Pora środka nocy nie jest idealnym czasem do wykrywania satelitów, ponieważ Ziemia blokuje światło słoneczne przed dotarciem do satelitów, co czyni je niewidocznymi. Oczywiście szanse na wykrycie satelitów są największe, jeśli możesz uciec od zanieczyszczenia światłem miejskim i masz możliwość obserwować ciemne niebo w wcześniej dostosowanymi oczami do słabych warunków oświetlenia.
Aby poprawić komfort obserwacji warto zaopatrzyć się w rozkładane krzesło, które posiada opcję podparcia szyi. Patrzenie w niebo będzie znacznie wygodniejsze przez dłuższy czas.
Skanuj szeroką część nieba gołymi oczami i szukaj ruchu. Satelity często podróżują z zachodu na wschód, ale niektóre poruszają się z północy na południe lub z południa na północ. Przydatna może okazać się szerokokątna lornetka 7X-8X, która jest idealna do skanowania nieba lub śledzenia satelitów po ich zauważeniu.
Chociaż możliwe jest ręczne śledzenie satelitów za pomocą teleskopu o niewielkim powiększeniu i szerokim polu widzenia, jest to zadanie trudne. Niektórzy obserwatorzy satelitarni, którzy z powodzeniem śledzili ISS za pomocą swoich teleskopów, donosili, że byli w stanie wykryć jej charakterystyczny „kształt litery T”.
Duża atrakcją jest możliwość zaobserwowania ciemnego kształtu satelity podczas obserwowania jasnego obiektu, np. Księżyca.
Najlepszym okresem do obserwacji satelitów jest lato, ponieważ ma najkrótsze noce, a satelity na niskiej orbicie okołoziemskiej są dłużej oświetlone przez Słońce.
Bardzo ważna uwaga – nigdy nie próbuj oglądać satelitów przechodzących na tle Słońca bez odpowiednich filtrów słonecznych. Możesz trwałe uszkodzić wzrok.
Same obserwacje satelitów mają niewiele wspólnego z astronomią, ale stanowią dodatkową atrakcję podczas obserwacji . Szczególnie godnym poleceniem do próby obserwacji jest Międzynarodowa Stacja Kosmiczna, która pięknie pokazuje swój kształt przez przyrządy optyczne.
Na koniec kilka linków które pomogą w wyszukiwaniu satelitów dla konkretnej lokalizacji: